طب سنتی در بسیاری از کشورها با اصطلاح طب جایگزین یا مکمل شناخته می‌شود. این در حالی است که در بعضی کشورها طب مکمل یا جایگزین تا حدودی تعریف متفاوتی داشته و به مجموعه گسترده از اقدامات مراقبتی و بهداشتی اطلاق می‌شود که لزوما ممکن است جزوی از سنت خود آن جامعه نبوده و هنوز با سیستم مراقبت سلامت آن ادغام نشده است. طب سنتی، علت شیوع بیشتر بیماری‌ها را سبک زندگی غلط مردم می‌داند و معتقد است سبک زندگی؛ علاوه بر تغذیه و ورزش، به خواب و بیداری، آب و هوا، تغییرات فصول، پاکسازی بدن از سموم و مسائل روحی روانی نیز بستگی دارد و اصلاح درست سبک زندگی، ضامن سلامتی افراد جامعه است. بنابراین ما در این پست برآنیم تا شما را با روش‌ها و توصیه‌های اصلاح سبک زندگی از منظر طب سنتی در جهت داشتن یک زندگی سالم، آشنا نماییم.
فواید دانستن در مورد سبک طب سنتی چیست؟
چطور می توان لایف استایل سالم تری داشت؟
آیا در قرن 21 و با پیشرفت علم بشریت همچنان طب سنتی کارایی دارد؟
آیا می توان با دانستن در مورد مزاج غذایی و طبایع غذایی تغییری برای بهبودی سبک زندگی پیدا کرد؟
چه توصیه هایی از جانب طب سنتی برای رسیدن به زندگی سالم وجود دارد؟
طب سنتی چیست؟
طب سنتی شامل جنبه‌های پزشکی در دانش سنتی است که در جوامع گوناگون و در نسل‌های مختلف پیش از دوران پزشکی مدرن شکل گرفته است. طبق تعریف سازمان بهداشت جهانی(WHO) ، طب سنتی «مجموعه‌ای است از دانسته‌ها، مهارت‌ها و اعمال که بر پایۀ نظریه‌ها، باورها و تجربه‌های بومی فرهنگ‌های مختلف است، خواه قابل شرح باشد یا نباشد، که در بهداشت و نیز پیشگیری، تشخیص، بهبود و مداوای بیماری‌های جسمی و روحی مورد استفاده قرار می‌گرفتند». در مقابل طب سنتی، «پزشکی مبتنی بر شواهد» قرار دارد.
انواع طب سنتی
برخی از انواع طب سنتی مورد استفاده در سراسر دنیا عبارتند از: طب سنتی چین، طب سنتی کره‌ای، طب سنتی آفریقایی، طب ایران باستان، طب سنتی ایرانی، آیورودا و طب سنتی اروپایی. رشته‌های علمی که به مطالعۀ طب سنتی می‌پردازند عبارتند از گیاه‌درمانی، اتنومدیسین، مردم‌گیاه‌شناسی و انسان‌شناسی پزشکی.
خاستگاه طب سنتی
برای هزاران سال انسان‌ها از نواحی مختلف گیاهان یا مشتقات بدن حیوانات برای درمان مشکلات سلامتی خود استفاده کرده‌اند. در آفریقا، آسیا، آمریکای لاتین و خاورمیانه، حدود ۷۰-۹۰ درصد مردم همچنان از انواع مختلف توصیه‌های سنتی به عنوان درمان اولیه استفاده می‌کنند. طب سنتی در بعضی مناطق از پشتوانه جامع حاوی مطالعات پژوهشی و اسناد علمی تئوری و عملی برخوردار است. در حالی که در نواحی دیگر این دانش به تدریج از نسل به نسل دیگر کمرنگ شده و تا حد نقل و قول‌های شفاهی تنزل یافته است. از آنجایی که یک سوم افراد در جوامع مختلف امکان دسترسی به داروهای مدرن را ندارند، ارائه شیوه‌های درمانی سنتی و جایگزین ایمن و مطمئن می‌تواند راهی برای افزایش دسترسی به خدمات بهداشتی و سلامتی فراهم کند. از این رو در بعضی مناطق از دنیا، اقوام مختلف در حال بازگشت به اصول و آموزه‌های سنتی و بومی خود هستند.
طب سنتی ایرانی
طب سنتی ایرانی شامل مجموعه‌ای از تمام دانش و دستورالعمل‌هایی است که از زمان باستان (از حدود ۸۰۰۰ سال پیش از میلاد) تا کنون در ایران برای تشخیص، پیشگیری و درمان بیماری بکار برده می‌شده است. طب سنتی ایران از دو شاخه اصلی تئوری (که در مورد وضعیت و تغییرات بدن انسان و علل و نشانه‌های سلامتی و بیماری بحث می‌کند) و عملی (دانش چگونگی حفظ سلامتی و چگونگی بازگرداندن آن پس از بروز بیماری‌ها) تشکیل می‌شود.
در طب سنتی ایرانی، عملکردهای فیزیولوژیک بدن بر مبنای هفت فاکتور سنجیده می‌شوند که عبارتند از: عناصر (ارکان)، مزاج، اخلاط، ارگان (اعضا)، ارواح، قوا و عملکرد (افعال).
در طب سنتی ایرانی توجه اصلی بر پیشگیری از بیماری است تا درمان آن. بر این اساس شش فاکتور مهم و ضروری برای حفظ سلامتی در طب سنتی ایرانی عبارتند از: هوا، نوشیدنی و غذا، خواب و بیداری، تخلیه و نگهداری، تحرک فیزیک و آرامش، فعالیت ذهنی و آرامش روحی.
در این طب علت اغلب بیماری‌ها ناشی از برهم خوردن تعادل اخلاط و مزاج است. لذا درمان یا تجویز دارو نیز عمدتا با هدف بازگرداندن این تعادل از طریق استفاده از مزاج‌های متضاد آن پایه‌ریزی می‌شود. مثلا اگر بیماری در اثر سردی طبع ایجاد شده باشد، درمان آن از طریق تجویز موادی با طبع گرم صورت می‌گیرد.
طبایع غذاها
در طب سنتی غذا به دو دسته سرد، گرم تقسیم می‌شوند؛ که روش‌هایی برای تشخیص این ۲ امر وجود دارند ولی استثنائاتی در این زمینه هم وجود دارد.
کلیه ماده‌های غذایی، تندی، شوری و شیرینی جزء گرم مزاج‌ها شناخته می‌شود.
و کلیه ماده‌های غذایی ترش، ملس، کال، میوه نارس و هر چیزی سفید به جزء شکر و نمک جزء سرد مزاج‌ها شناخته می‌شود.
که خود این ۲ دسته بر اساس حالت میزان موجود آب درون ماده غذایی، تقسیم‌بندی می‌شود.
| غذاهای گرم - خشک | پنیر کهنه، موسیر، کلم، سیر، چغندر(لبو)، پیاز، فلفل سبز، بادمجان، برگ چغندر، پونه، پیازچه، ترخون، تره شاهی، جعفری، رازیانه، ریحان، شاه تره، شنبلیله، شوید، کرفس، کنگر، مرزه، نعناع، نخود، لپه، شیره خرما، نارگیل، زیتون، انبه، فندق، گردو، روغن زیتون، عسل، بلدرچین، جوجه کباب، دل، تخمه آفتابگردان، چلغوزه، آویشن، پونه، دارچین، زردچوبه، زعفران، زنجبیل، بادام هندی، بادام تلخ، پسته |
| غذاهای گرم - تر | کره، ماست چکیده، شلغم، هویج، انواع ترب، خاکشیر، اقسام توت، خربزه، طالبی، خیار چنبر، گرمک، گندم، اقسام لوبیا، انجیر تازه، انجیر خشک، انگور، خرما، قیسی، گلابی، موز، مویز، گوسفند، بوقلمون، پاچه، جگر سفید و سیاه، زبان، مغز، غاز، مرغ محلی، میگو، گل گاوزبان، بادام شیرین، بادام زمینی، تخم طالبی، تخم خربزه، کنجد، ارده، روغن بادام تلخ، روغن کنجد، شیره، انگور |
| غذاهای سرد - تر | پنیر تازه، خامه، دوغ، ماست، سرشیر، شیر، سیب زمینی، توت فرنگی، خیار بوته ای، اقسام کدو، هندوانه، گوجه فرنگی، اسفناج، بامیه، قارچ خوراکی، کاهو، لوبیا سبز، باقالا تازه، نخود سبز، پرتقال، آلوچه، آلو، هلو، نارگیل، لیمو شیرین، کیوی، شلیل، شفتالو، انواع ماهی، گوشت گاو، تخم کدو، تخم هندوانه |
| غذاهای سرد - خشک | قره قروت، کشک، تمشک، شاتوت، ترشک، ریواس، گشنیز، برنج، جو، ذرت، عدس، ماش، نارنج، لیمو عمانی، سنجد، کنار، زرشک، زغال اخته، زالزالک، تمر هندی، انار ترش، ازگیل، آلبالو، سیرابی، قلوه، گوشت بز، قهوه، نشاسته، سماق، شاهدانه، سرکه |
| غذاهای معتدل | خاکشیر، بادام، سیب، کرفس، نیمرو، سبزی خوردن، شیر تازه، انار شیرین، زردآلو، خرمای نیم رسیده، ریحان یا سوسنبر، سیب شیرین، کوکو سبزی، فرنی، بال و گردن مرغان، شکر، آبگوشت، گوشت بره، گوشت مرغ خانگی، نان، فرنی |
برای مثال سیستم مغز و اعصاب انسان دارای طبع سرد است که مصرف غذاهای سردی‌بخش یا اسیدی باعث اختلال و بیماری می‌شود. با اسیدی شدن خون انسان، سیستم اعصاب مرکزی بدن تضعیف شده و با ایجاد پلاک در مغز و نخاع سبب بیماری‌هایی مانند ام‌اس خواهد شد. از طرفی با قلیایی شدن خون سیستم عصبی بدن تحریک شده که در این حالت اعصاب محیطی دچار بیماری شده و سبب گرفتگی و اسپاسم در بدن می‌گردد. به همین دلیل تنظیم غلظت یون هیدروژن بدن پراهمیت بوده و از ایجاد اختلال در بدن جلوگیری می‌شود.
طب سنتی از گذشته تاکنون در درمان بیماری‌های زنان نیز از اولویت بالایی برخوردار بوده است. در صورتی که حالت مزاجی بدن برهم خورد، عملکردهای اندام‌های بدن زنان دچار اختلال شده و این مورد می‌تواند زمینه‌ساز بیماری‌هایی نظیر کیست تخمدان، فیبروم رحم، پلی کیستیک، کمبود میل جنسی، انواع نازایی‌ها، تنبلی تخمدان، دردهای مزمن لگن، خونریزی قاعدگی کنترل نشده، یائسگی زودرس و... شود.
در طی روزمره زندگی یک فرد عوامل خارجی و داخلی سبب تغییر در اخلاط و مزاج شده که این عوامل باعث از بین رفتن سلامت روان می‌شود. برای مثال بیماری زخم معده در بسیاری از اوقات منشا روحی روانی داشته است که با شناخت مزاج می‌توان بسیاری از بیماری‌های اعصاب و روان را درمان نمود.
مزایای استفاده از طب سنتی در مقابل طب مدرن
توسعه داروهای مدرن مستلزم سال‌ها کار تحقیقاتی و خطوط تولید پیشرفته است که عموما منجربه هزینه بالای تمام شده محصول دارویی می‌شوند. این درحالی است که استفاده نادرست از داروهای مدرن، مثلا آنتی‌بیوتیک‌ها ضمن ایجاد مقاومت دارویی و ضرورت توسعه داروهای جدیدتر، به علت فرایندهای ساخت شیمیایی (که همواره راندمان و خلوص 100درصد ندارند) معمولا همراه با ترکیبات ناخواسته و در نتیجه عوارض جانبی هستند. این در حالی است که در طب سنتی همواره از موادی طبیعی و نه سنتزی استفاده می‌شود، لذا از نظر هزینه و عوارض جانبی به صرفه‌تر و ایمن‌تر هستند.
یکی از جنبه‌های بسیار رایج در طب سنتی استفاده از گیاهانی با خواص دارویی است. استفاده از این گیاهان در زندگی روزمره تا حدی تاثیرگذار است که حتی برای درمان بیماری‌های صعب‌العلاج نیز می‌توان به آنها امید داشت. تقریبا یک چهارم داروهای مدرن امروزه در اصل منشاء طبیعی دارند که پیش‌تر از آنها در طب سنتی نیز استفاده شده است. همچنین از حدود 121 داروی مختلف مورد استفاده در درمان سرطان، 90 مورد آنها از گیاهان مشتق شده‌اند. در این مورد می‌توان به عصاره آرتمیسینین (گندواش یا درمنه) اشاره کرده که برای درمان مالاریا و همچنین سرطان بکاربرده می‌شود. اهمیت درمانی این گیاه در حدی بوده که برای یابنده آن جایزه نوبل فیزیولوژی و پزشکی را در سال 2015 به ارمغان آورد. این جایزه با یابنده avermectin که اتفاقا آن نیز منشاء طبیعی دارد (اسخراج شده از نوعی میکروارگانیسم موجود در خاک) به اشتراک گذاشته شد.
بر اساس گزارش سازمان جهانی بهداشت، استفاده از گیاهان دارویی در طی سال‌های گذشته نقش بسیار چشمگیری در درمان و کنترل بیماری سارس در چین داشته است. ارزش بازاری معادل 60 میلیارد دلار برای گیاهان دارویی در سال 2002 تا 2005 گزارش شده است و امیدهای زیادی برای استفاده از این گیاهان در ارتقاء سلامت جوامع وجود دارد.
این که چه بخوریم؟ چگونه بخوریم؟ چه بپوشیم؟ کجا زندگی کنیم؟ چقدر و چگونه بخوابیم؟ چقدر و کِی ورزش کنیم؟ همگی پرسش‌هایی هستند که پاسخ آنها نقش اساسی را در اصلاح سبک زندگی ایفا می‌کنند و اگر این مسائل به عنوان مهم‌ترین بخش های زندگی به درستی اصلاح شوند، دیگر نیازی به روش‌های درمانی مختلف نیست.
در واقع نخستین راه درمان بیماری‌ها و داشتن یک زندگی سالم، اصلاح سبک زندگی است.
اصلاح سبک زندگی غلط، ضمن حفظ سلامتی و تندرستی سبب زندگی سالم، بانشاط و شاداب می‌شود.
سلامتی و رابطه آن با سبک زندگی
سلامت جسم به عنوان یکی از مهم‌ترین جنبه های زندگی بشر، همواره موضوعی برای به وجود آمدن برخی دستورات زندگی بوده است! این موضوع از معدود مسائل موجود در جهان است که انسان را وادار به محدود کردن زندگی خود و تن دادن به برخی کارها در جهت حفظ سلامتی می‌کند. شاید متوجه این موضوع نباشید! اما شما هر روز نکاتی از طب سنتی را رعایت می‌کنید تا دُرِ گرانبهای سلامتی را حفظ کنید! اینکه کدام غذا را با کدام خوراکی نخوریم یکی از موارد معروف طب سنتی است که بسیاری از مردم رعایت می‌کنند.
سبک زندگی سالم
در دهه‌های اخیر، سبک زندگی سالم با رویکرد طب سنتی مورد توجه متخصصین بهداشتی قرار گرفته است و مراکز تحقیقاتی متعددی عوامل مرتبط با سبک زندگی و سلامت انسان را مورد بررسی و تجزیه و تحلیل قرار داده‌اند. در طب سنتی ایرانی نیز شش عامل در حفظ سلامتی و حیات، ضروری است که از آنها تحت عنوان اصول شش گانه یا «سته ضروریه» طب سنتی نام برده می‌شود.
که این شش اصل عبارتند از : آب و هوا (محیط زندگی)، خوردن و آشامیدن (تغذیه)، اعراض نفسانی (حالات روحی)، حرکت و سکون (تحرک بدنی)، (خواب و بیداری) و (استفراغ و احتباس)؛ که کسب آگاهی از نکات مربوط به این اصول موجب می شود تا بتوانیم در جهت اصلاح سبک زندگی گام برداریم.
تدابیر طب سنتی برای داشتن یک زندگی سالم
- داشتن تغذیه سالم متناسب با مزاج و دوری جستن از غذاهای صنعتی، کنسرو شده، فریز شده و یا غذاهای با مواد نگهدارنده
- کاهش مصرف غذاهای شیرین، پرچرب و سرخ شده
- استفاده از لوازم، وسایل و خوراکی‌های طبیعی یا جایگزینی آن با مواد طبیعی
- کاهش یا عدم مصرف آب سرد، نوشیدنی‌ها و خوردنی‌های سرد و تمام عواملی که باعث غلبه مزاج سرد بر بدن می‌شوند (چون رطوبت و سردی، عمر انسان فعال را کاهش می‌دهد)
- به موقع و به اندازه خوابیدن، و صبح‌ها به موقع برخواستن (شب‌ها حدالامکان ساعت ۹ الی ۱۰ به رختخواب برید و بین ۷ تا ۸ ساعت خواب مفید داشته باشید).
- جدی گرفتن وعده غذایی صبحانه و شام و سبک میل کردن وعده غذایی ناهار
- جایگزینی چای، با دمنوش‌ها و جوشانده‌های گیاهی
- پاکسازی بدن با مصرف آب ولرم + آبلیمو تازه به صورت ناشتا
- پرهیز از کم تحرکی و گنجاندن برنامه پیاده روی و ورزش در زندگی روزمره
- پرهیز از خواب هلاکت (خوابیدن در هنگام عصر و بعد از ظهر)
- دوری جستن از غم و غصه؛ خشم و اندوه، وسواس، نگرانی و اضطراب و کنترل و مدیریت آنها
- مصرف مناسب و متعادل میوه‌ها و سبزی‌ها
- رعایت بهداشت فردی و روحی
- عدم زیاده روی در مصرف نمک و غذاهای شور (چرا که نمک آب را در نسوج بدن نگاه می‌دارد)
- نوشیدن آب به مقدار نیاز و در زمان مناسب جهت دفع سموم زائد بدن و رفع کم آبی بدن
- عدم مصرف آب سرد بعد از غذا، در حمام، بعد از حمام و ...
